Głównym celem gospodarstw mlecznych jest uzyskanie jak największej ilości mleka, poprzez zwiększenie wydajności stada - ma to ogromne znaczenie w dobie zniesienia kwot mlecznych. Podstawą dla osiągnięcia tego celu jest odpowiednie żywienie oparte na zbilansowanym składzie paszy. Ważne, by zwiększanie wydajności krów odbywało się rozsądnie, gdyż w żywieniu najważniejsza jest stabilizacja i optymalizacja zawartości tłuszczu i białka w mleku, przy jednoczesnym zachowaniu dobrej zdrowotności i płodności krów.
Nowoczesne systemy żywienia pokrywają całkowite zapotrzebowanie zwierząt na energię, białko i składniki mineralno-witaminowe w kolejnych etapach ich rozwoju. Największą wydajność oraz zawartość tłuszczu i białka w mleku można uzyskać, bilansując odpowiednio dawkę pokarmową. Jest to koniecznym warunkiem, gdyż w żywieniu wysokowydajnych krów mlecznych najważniejsza jest stabilizacja procesów fermentacyjnych w żwaczu. Stąd też należy zachować proporcje pasz objętościowych, czyli włókna surowego do pasz treściwych. Znaczenie pasz treściwych w żywieniu jest równie ważne jak pasz objętościowych. Można powiedzieć, że oba te rodzaje pasz dla krów mlecznych są ze sobą powiązane i wzajemnie się uzupełniają. Pasze objętościowe nadają dawce właściwą strukturę fizyczną i pozwalają krowom funkcjonować zgodnie z naturalnymi odruchami, takimi jak przeżuwanie. Ponadto stanowią źródło najtańszych składników pokarmowych, często niedostępnych dla innych gatunków zwierząt. Natomiast pasze treściwe uzupełniają dawkę o niezbędny do wysokiej produkcji mleka poziom składników pokarmowych i mineralnych, a także wykazują działanie mlekopędne.
Zalety i wady pasz treściwych
Skład mieszanek treściwych dla krów zależy od posiadanego potencjału produkcyjnego. Źródłem białka w takich paszach mogą być zboża, poekstrakcyjne śruty sojowe i rzepakowe, otręby pszenne oraz mocznik. Każdy z tych składników jest całkowicie różny i dostarcza krowom różne ilości białka o różnej dostępności w przewodzie pokarmowym. Energię zapewnia ziarno kukurydzy oraz dodatki tłuszczów. Zarówno w przypadku mieszanek treściwych wykonywanych we własnym zakresie, jak i w mieszankach gotowych przygotowanych przez firmy paszowe, bazę stanowią śruty zbożowe.
W gospodarstwach utrzymujących krowy mleczne skarmianie pasz treściwych ma ogromne znaczenie ekonomiczne. Ich duży udział w dawce pokarmowej generuje wysokie koszty żywienia, z drugiej jednak strony, dzięki paszy treściwej w dawce pokarmowej wzrasta znacząco wydajność mleczna krów. Smakowitość pasz treściwych dla bydła bywa jednak zdradziecka, gdyż niepoprawnie zbilansowana dawka pod kątem udziału tych pasz może doprowadzić do poważnych powikłań związanych z obniżeniem pH treści żwacza, tzw. kwasicy żwacza. Pasze treściwe są to pasze o wysokiej koncentracji składników pokarmowych i minerałów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu krów mlecznych. Mają niebagatelne znaczenie w produkcji mleka, zwłaszcza w utrzymaniu krów o wysokiej wydajności, ponieważ działają silnie mlekopędnie. Za całą masą zalet stoją jednak i ryzyka z ich niewłaściwego podawania zwierzętom, mianowicie choroby metaboliczne. Można ich uniknąć, zwiększając częstotliwość zadawania pasz treściwych, poprzez zwiększenie nakładów pracy człowieka lub przez wykorzystanie do tych czynności specjalistycznych urządzeń, np. stacji paszowych, które można dopasować do wielu warunków, zarówno do obór nowych jak też już funkcjonujących. Częste podawanie pasz treściwych zmniejsza ryzyko występowania kwasicy żwacza i innych powikłań z nią związanych. Im częściej podawana będzie pasza treściwa, tym częściej krowy będą jej poszukiwały na stole paszowym lub w stacji paszowej. Wpłynie to na większą wydajność mleczną, a tym samym zwiększy zysk z produkcji.
Metody zadawania pasz
Do najbardziej znanej metody zadawania pasz treściwych dla krów mlecznych jest zadawanie z ręki. Prawda jest taka, że wielu hodowców nie wie, ile paszy treściwej podaje swoim zwierzętom i na jaką produkcję mleka może liczyć, gdyż zadawanie paszy treściwej z ręki jest mało precyzyjne. Jednak nie każdego hodowcę stać na wóz paszowy i inne dodatkowe urządzenia przeznaczone do żywienia krów paszami treściwymi. Zadawanie tych pasz „z ręki” jest metodą najtańszą, ale i najbardziej pracochłonną. Na szczęście istnieje możliwość ograniczenia pracy ludzkiej przez zastosowanie rozwiązań automatycznych.
Stacja paszowa - zalety
Pasze treściwe stanowią znaczny, bo liczący ok. 40%, udział w dawce pokarmowej krów mlecznych, a do ich zadawania w oborach wolnostanowiskowych wielu hodowców wykorzystuje stacje paszowe. Metodą zadawania dawki paszy treściwej w oborach wolnostanowiskowych jest wykorzystanie stacji rozmieszczonych w budynku tak, by zwierzęta miały do nich swobodny dostęp. Żywienie ze stacji paszowej umożliwia zmniejszenie straty paszy treściwej, oszczędza energię, redukuje emisję CO2 i pozwala ograniczać koszty żywienia. To wszystko wpływa na optymalizację zdrowotności stada oraz wydajności mlecznej.
W stacji paszowej krowa otrzymuje jednorazowo niewielkie ilości paszy treściwej - w zależności od potrzeb suplementacji mieszanki z wozu paszowego do odpowiedniego poziomu. Stacja pozwala na zaprogramowanie indywidualnego programu żywienia dla każdej krowy, uwzględniając jej fazę laktacji oraz wydajność mleczną. Zwierzęta mają regularny dostęp do małych porcji paszy treściwej. Indywidualne żywienie umożliwia utrzymywanie zdrowotności, płodności i wydajności mlecznej. Dzięki możliwości sterowania ilością pobieranej paszy treściwej, mamy możliwość zwiększania dawki koncentratu we wczesnej laktacji oraz w szczycie i redukowania ilości paszy przy niskich wydajnościach przed zasuszeniem. Dzięki indywidualnemu dawkowaniu paszy, krowy o niskiej wydajności nie są premiowane, przez co ograniczamy koszty i zapobiegamy zatuczeniu zwierząt.
Ale to nie wszystko…
Oprócz zadawania paszy treściwej stacja paszowa jest świetnym urządzeniem wspomagającym system zarządzania stadem. Może być podłączona do systemów komputerowych tak, aby w pełni kontrolować żywienie i integrować je z pozostałymi czynnikami składowymi zarządzania stadem.
Pasze objętościowe skarmiane są do woli, natomiast pasze treściwe podawane są w stacjach żywienia sterowanych komputerowo. Działanie tego sytemu możliwe jest dzięki elektronicznej identyfikacji zwierząt wyposażonych w transponder umieszczony na szyi lub kończynie tylnej. Krowy wyposażone w nadajniki z elektronicznym numerem zwierzęcia, zwane responderami, poruszają się swobodnie po oborze. Wchodząc do stacji paszowej, następuje identyfikacja zwierzęcia, łączność z programem zarządzania i sprawdzenie dostępnej dawki paszy. Dawkę paszy treściwej ustalamy indywidualnie dla każdej krowy lub według zaprogramowanego przez użytkownika schematu żywieniowego uwzględniającego dzień laktacji oraz wydajność. Krowa podchodząc do stacji żywienia, jest identyfikowana przez komputer, który zadaje odpowiednio zaprogramowaną dawkę wprost do misy za pomocą precyzyjnych dozowników paszy. Dzienna dawka paszy treściwej podzielona jest na kilka odpasów. Dozownik paszy treściwej kontroluje jej spożycie, ostrzega hodowcę o zmniejszeniu pobrania paszy, np. w wyniku choroby czy rui. Informacje, płynące z użytkowania przez zwierzęta takiego urządzenia, mogą sygnalizować hodowcy stany chorobowe, pojawiające się u poszczególnych sztuk w stadzie. Do zalet systemu stacji żywienia należy możliwość dozowania kilku pasz, np. energetycznej i białkowej. Zastosowanie stacji żywienia pozwala na znaczną oszczędność czasu obsługi oraz umożliwia łatwiejszą koordynację zadawania pasz z innymi zabiegami w oborze.
Korzyści wynikające z wykorzystania stacji paszowych w żywieniu bydła to: optymalizacja kosztów żywienia krów, zaspokojenie indywidualnych potrzeb żywieniowych każdej krowy, stworzenie niezbędnych warunków do uzyskania maksymalnej wydajności mlecznej, redukcja nakładów pracy oraz poprawa efektywności produkcji.
Barbara Eibin
„Wieś Mazowiecka”
MODR Warszawa
