Rolnictwo zrównoważone kojarzy cele produkcyjne z wymaganiami środowiskowymi, dążąc do ograniczenia negatywnego wpływu produkcji rolniczej na środowisko. Można to osiągnąć poprzez stosowanie nawożenia opartego na bilansie azotowym, a także prawidłowym doborze roślin uprawnych, aby skutecznie zapobiegać spadkowi zawartości substancji organicznej w glebie.
Całe działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w ramach PROW 2014-2020 jest kontynuacją programu rolnośrodowiskowego z poprzednich lat z pewnymi modyfikacjami.
„Rolnictwo zrównoważone”, identycznie jak w poprzednim programie, stanowi pakiet 1. Podobnie, jak to było w l. 2007-2013, realizując ten pakiet, nie można w tym samym gospodarstwie realizować rolnictwa ekologicznego. Ponadto wprowadzono nowe ograniczenie w postaci zakazu łączenia pakietu „Rolnictwo zrównoważone” z pakietem 2 „Ochrona gleb i wód”.
Niewątpliwie plusem jest wzrost stawki dopłat z 360 do 400 zł/ha oraz możliwość uzyskania, w przypadku gospodarstw ubiegających się o premię w ramach restrukturyzacji małych gospodarstw do oceny wniosku, dodatkowych 2 punktów za stosowanie nawożenia zgodnie z planem nawozowym. Natomiast szczegółowe zasady i wymogi pakietu uległy znacznemu rozszerzeniu.
Analizy glebowe i plan nawozowy
Aby przystąpić do realizacji pakietu „Rolnictwo zrównoważone”, należy wykonać analizy glebowe dla wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie. Analiza obejmuje zawartość fosforu, potasu, magnezu, poziom pH oraz zawartość węgla organicznego (na podstawie procentowej zawartości węgla można wyznaczyć zawartość próchnicy w glebie). Taki rozszerzony zakres badań wykonują Okręgowa Stacja Chemiczna w Lublinie i Główne Laboratorium Analiz Chemicznych IUNG Puławy i tylko wyniki tych jednostek z woj. lubelskiego są honorowane przy przystąpieniu do programu.
Rolnik ma obowiązek przedstawić wyniki analizy gleby wraz z oświadczeniem, których działek one dotyczą, do Biura Powiatowego ARiMR dwukrotnie w trakcie realizacji programu - w I i IV roku jego realizacji. Na postawie tych analiz każdego roku powinien być opracowany plan nawozowy, określający dopuszczalne nawożenie dla każdej działki na dany rok, uwzględniając rodzaj uprawianej rośliny w plonie głównym, przy czym dopuszczalne jest stosowanie niższych dawek nawozowych niż określone w planie, a za przekroczenie dawek zalecanych w planie stosowane są sankcje zmniejszające płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczną.
Praktyki dodatkowe
Dążąc do osiągnięcia jak największej zawartości próchnicy w glebie, która ma zasadnicze znaczenie dla żyzności gleby, wprowadzono w okresie pierwszych 4 lat wymóg stosowania tzw. praktyk dodatkowych. Sprowadza się to do bezwzględnego jednorazowego obowiązku zastosowania międzyplonu, który ma być wysiany do 1 października i utrzymany na polu do 15 lutego następnego roku, oraz do przyorania słomy, obornika lub ponownego wysiania międzyplonu. Zabiegi takie należy wykonać na każdej działce rolnej gruntów ornych. Stosowanie praktyk dodatkowych niewątpliwie korzystnie wpływa na strukturę gleby i wzrost zawartości próchnicy, ale jest największym utrudnieniem przy układaniu płodozmianu.
Co roku przynajmniej 4 uprawy
Wymóg siewu międzyplonów i konieczność utrzymania ich na polu do połowy lutego wprowadza przymus uprawy roślin jarych. Ponadto - co roku w strukturze zasiewów na gruntach ornych muszą wystąpić przynajmniej 4 uprawy. Udział głównej uprawy, a także łączny udział zbóż, nie może przekroczyć 65%, jednocześnie udział każdej z 4 upraw nie może być mniejszy niż 10% powierzchni całkowitej gruntów ornych. Formy ozime i jare uważa się za odrębne uprawy, nawet jeżeli należą do tego samego gatunku.
Grupy roślin w zmianowaniu
Utrzymano zakaz stosowania osadów ściekowych oraz wymóg stosowania odpowiedniego zmianowania, polegającego na zastosowaniu na każdej działce rolnej roślin z co najmniej 3 grup upraw w ciągu 5 lat. Grupa upraw obejmuje rośliny o podobnych wymaganiach w zakresie stanowiska, tj.: agrotechniki, jakości gleby, przedplonu. Na tej podstawie wyróżniono następujące grupy roślin, kwalifikujące się w ramach pakietu 1: zboża (w tym kukurydza i sorgo), mieszanki (rośliny strączkowe z gorczycą, słonecznikiem lub zbożem), strączkowe i warzywa strączkowe, bobowate drobnonasienne (koniczyna egipska, krwistoczerwona, perska oraz nostrzyk biały i żółty), trawy lub inne pastewne zielne (jednoroczne), okopowe i warzywa korzeniowe, oleiste (gorczyce, rzepaki, słonecznik), warzywa kapustowate i rzepowate (dynie, kapusty, rzodkwie), pozostałe warzywa, rośliny miododajne, rośliny wieloletnie - mogą pozostać na działce do 3 lat (komonice, koniczyna biała i czerwona, lucerny, wieloletnia mieszanka traw lub trawy z motylkowatymi, poziomka, truskawka, rutwica lekarska, sparcety i szczaw) oraz zioła. Jako odrębne grupy traktowane są takie rośliny, jak: gryka, proso, facelia, maki, len i lnianka.
Nie można likwidować TUZ
Jeżeli gospodarstwo dysponuje trwałymi użytkami zielonymi, to dopłat z tytułu „Rolnictwa zrównoważonego” nie otrzyma za powierzchnię łąk i pastwisk. Nie ma też obowiązku wykonywania analiz glebowych z tych gruntów, ale obowiązuje bezwzględny zakaz pomniejszania powierzchni TUZ w gospodarstwie. Czyli nie można likwidować użytków zielonych oraz elementów krajobrazu niewykorzystywanych rolniczo. Ponadto obowiązują terminy koszenia i zebrania biomasy z łąk w terminie do 2 tygodni po pokosie, ale nie później niż 31 lipca. W przypadku realizacji na użytkach zielonych pakietów przyrodniczych (cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarze Natura 2000 lub cenne siedliska poza obszarami Natura 2000) obowiązują wówczas sposoby i terminy koszenia lub wypasania dla poszczególnych wariantów zgodnie z zaleceniami zawartymi w dokumentacji przyrodniczej.
Płatności corocznie przez 5 lat
Płatność w ramach pakietu „Rolnictwo zrównoważone” przyznawana jest rolnikowi, który dobrowolnie przyjmuje na siebie zobowiązanie w zakresie tego pakietu, jeżeli posiada gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 3 ha. Płatności są przyznawane corocznie, przez 5 lat, pod warunkiem złożenia w biurze powiatowym ARiMR w terminie od 15 marca do 15 maja prawidłowo wypełnionego wniosku o przyznanie płatności wraz z wymaganymi załącznikami. Brak zgodności danych zawartych we wniosku ze stanem faktycznym może skutkować zmniejszeniem płatności lub odmową jej przyznania. Dlatego wniosek powinno się wypełniać wraz z doradcą rolnośrodowiskowym opracowującym plan działalności rolnośrodowiskowej, który obejmuje 5-letni płodozmian. Ponadto rolnik zobowiązuje się do corocznego opracowania i przestrzegania planu nawozowego, prowadzenia rejestru działań rolnośrodowiskowych - w tym zakresie również pomocna będzie współpraca z doradcą rolnośrodowiskowym.
Płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna jest przyznawana w wysokości 100% stawki podstawowej, czyli 400 zł, za powierzchnię od 0,10 ha do 50 ha gruntów ornych. Za każdy kolejny hektar powierzchni pomiędzy 50 ha a 100 ha przyznawana jest pomoc w wysokości 75% stawki. Powyżej 100 ha przyznawana jest pomoc w wysokości 60%.
Zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne realizowane w ramach pakietu 1 płatnością obejmuje użytki rolne zadeklarowane we wniosku o przyznanie pierwszej płatności rolnośrodowiskowo-klimatycznej. W przypadku powiększenia powierzchni gospodarstwa w kolejnych latach, na gruntach ornych muszą być spełnione wymogi pakietu w zakresie płodozmianu, nawożenia, zapisów prowadzonych działań w rejestrze rolnośrodowiskowym, ale za te grunty nie otrzymuje się płatności rolnośrodowiskowo-klimatycznej (przyznawane są jedynie dopłaty obszarowe).
Sankcje, zmniejszenia, zwroty
W przypadku uchybień przez rolnika w przestrzeganiu wymogów w ramach pakietu stosowane są sankcje, zmniejszenia, a nawet zwroty wcześniej otrzymanych płatności. Sankcje naliczane są procentowo, w zależności od rodzaju uchybienia, uwzględniając współczynniki dotkliwości i współczynniki trwałości danego uchybienia. Jeżeli podczas kontroli na miejscu zostanie stwierdzone ponowne uchybienie w tym samym zakresie, sankcje są odpowiednio większe. Dla przykładu zaoranie łąki lub niezachowanie któregokolwiek z określonych w planie działalności rolnośrodowiskowej elementów krajobrazu rolniczego nieużytkowanych rolniczo - płatność rolnośrodowiskowo-klimatyczna pomniejszana jest o 20%. W przypadku nieprowadzenia rejestru działalności rolnośrodowiskowej - zmniejszenie płatności o 30% za działki, dla których brak rejestru, natomiast jeżeli rejestr będzie niekompletny - zmniejszenie płatności o 5%. Brak planu rolnośrodowiskowego - zmniejszenie płatności o 40% i nałożenie obowiązku uzupełnienia oraz złożenia oświadczenia o aktualizacji planu do kierownika biura powiatowego Agencji. Brak uzupełnienia lub poprawienia planu lub niezłożenie oświadczenia skutkuje zwrotem płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w wysokości 30%. Pełny wykaz zmniejszeń płatności za poszczególne uchybienia zawiera załącznik nr 8 do rozporządzenia „Działanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne” objętego PROW na lata 2014-2020 (Dz.U. 2015. poz. 415 z dn. 24 marca 2015 r.).
Działanie realizowane jest przez 5 lat. Zobowiązanie podjęte 15 marca 2015 r. realizowane będzie do 14.03.2020 r., a zobowiązanie podjęte w 2016 r. do marca 2021 r. Płatności w ramach działania są przyznawane corocznie, przez okres 5-letniego zobowiązania, rolnikom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolnośrodowiskowo-klimatyczne w zakresie danego pakietu lub wariantu.
Wymogi pakietu uległy znacznemu rozszerzeniu, dlatego przed przystąpieniem do programu należy je wnikliwie przeanalizować. Wypłacane płatności z tytułu realizacji pakietu powinny rekompensować utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty oraz utrudnienia związane z realizacją zobowiązania.
Wsparcie w ramach pakietu „Rolnictwo zrównoważone” promuje racjonalne wykorzystywanie zasobów przyrody, ograniczenie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko, przeciwdziałanie ubytkowi zawartości substancji organicznej w glebie. Idea zrównoważonego rolnictwa przyczynia się do zapewnienia odpowiedniego środowiska obecnym i przyszłym pokoleniom. Kierowanie się jego zasadami ma wpływ nie tylko na obecną kondycję rolnictwa, ale gwarantuje jego wysoką jakość w przyszłości.
Teresa Chmiel
„Lubelskie Aktualności Rolnicze”
LODR Końskowola
(za AGRO 3/2016)
Fot. Grzegorz Jakimiak
