Czas intensywnych prac w rolnictwie to także zwiększone zapotrzebowanie na pracowników sezonowych, zwłaszcza w ogrodnictwie. Dlatego też procedury ich zatrudnienia powinny być proste i mało czasochłonne. Szacuje się, że zapotrzebowanie na pracowników w rolnictwie będzie rosło o 1 proc. rocznie. Z danych IERiGŻ wynika, że w ciągu roku w gospodarstwach indywidualnych potrzeba ok. 450-500 tys. pracowników sezonowych na okres 45-50 dni.
Polska specjalność Szacuje się, że właściciele gospodarstw sadowniczych zatrudniają ok. 80 proc. pracowników sezonowych pracujących w rolnictwie. Dla nich bardzo ważne jest pozyskanie pracownika sezonowego w ściśle określonym czasie, dlatego też bardzo często muszą opierać się na pracownikach sezonowych z zagranicy. W ostatnich latach Polska stała się potentatem w produkcji borówki amerykańskiej do celów konsumpcyjnych, zajmując II miejsce w Europie pod względem eksportu świeżych owoców jagodowych oraz I miejsce w Europie w eksporcie mrożonych owoców jagodowych. Według rocznika statystycznego, w Polsce istnieje ponad 200 tys. gospodarstw jagodowych. Zarówno w nich, jak i w pozostałych gospodarstwach ogrodniczych, nie ma możliwości zmechanizowania prac związanych ze zbiorem owoców. Ważna jest też terminowość zbiorów - liczą się nawet godziny, aby owoc został zakwalifikowany jako konsumpcyjny, a nie przemysłowy. Jak mówi jeden z członków Stowarzyszenia Plantatorów Borówki Amerykańskiej, do zbioru borówki konsumpcyjnej potrzeba od 10 do 14 pracowników na hektar.
Brak definicji W kodeksie pracy nie została zawarta żadna definicja pracownika sezonowego, dlatego w praktyce opiera się na wyroku Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 1986 r. (sygn. III URN 20/86). Zgodnie z nim, uznaje się, że pracownik sezonowy to taki, który pracuje przez określoną część roku, w związku z konkretnym sezonem, porą roku, a także warunkami atmosferycznymi. Praca taka ma więc z zasady charakter tymczasowy i przejściowy, nie jest na stałe, tylko na jakiś czas. Dlatego też pracodawcy prowadzący gospodarstwo rolne czy ogrodnicze, zatrudniając pracownika na okres nasilonych prac sezonowych, stosują formę umowy sezonowej.
Najpopularniejsze są umowy o dzieło Zatrudnić pracownika sezonowego można: X na podstawie umowy o pracę: na czas określony, na czas wykonywania określonej pracy X
na podstawie umowy cywilnoprawnej: na umowę-zlecenie, na umowę o dzieło X korzystając z agencji pracy tymczasowej (w tym przypadku pracodawcą dla pracownika jest agencja pracy). W praktyce w 2016 r. ponad 80 proc. umów zawartych z cudzoziemcami były to umowy o dzieło. Umowy te nie są związane przepisami prawa pracy; nie obowiązuje tu kwota płacy minimalnej, obowiązek ubezpieczenia społecznego, a rozliczenie się z naliczonego podatku ciąży na pracowniku, a nie pracodawcy.
Obowiązki pracodawcy W przypadku zatrudnienia pracownika sezonowego na podstawie umowy o pracę lub umowy-zlecenia, pracodawca ma obowiązek zgłoszenia pracownika w ciągu 7 dni od daty rozpoczęcia pracy do: ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego oraz comiesięcznego terminowego odprowadzenia składek do ZUS. Do obowiązków pracodawcy należy też obliczanie, pobieranie i wypłacanie zaliczek na podatek dochodowy. W przypadku umowy o pracę, oferowane wynagrodzenie nie może być niższe niż określona ustawowo płaca minimalna, która obecnie wynosi 2000 zł brutto.
Praca i pobyt - zezwolenia konieczne Podstawowym warunkiem powierzenia pracy cudzoziemcowi w Polsce jest uzyskanie przez niego odpowiedniego zezwolenia na pracę oraz legalny pobyt na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. O zezwolenie na pracę występuje pracodawca do właściwego wojewody, a o zezwolenie na pobyt czasowy i pracę (od 1 maja 2004 r.) - cudzoziemiec przebywający już legalnie na terytorium Polski. Zezwolenia na pracę w Polsce nie muszą posiadać m.in.: członkowie rodzin obywateli UE/EOG i Szwajcarii, cudzoziemcy, którym udzielono ochrony na terytorium RP, osoby posiadające Kartę Polaka, absolwenci polskich szkół ponadgimnazjalnych i stacjonarnych, studiów wyższych oraz studenci i doktoranci odbywający studia w Polsce.
Wystarczy procedura oświadczeniowa Ważnym wyjątkiem od zasady, że warunkiem legalnego wykonywania pracy przez cudzoziemca jest zezwolenie na pracę, jest procedura uproszczona, nazywana także procedurą oświadczeniową. Stosuje się ją odnośnie obywateli 6 państw: Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdawii, Rosji i Ukrainy. Umożliwia ona obywatelom tych państw wykonywanie pracy w Polsce bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Warunkiem jest zarejestrowanie w Powiatowym Urzędzie Pracy przez pracodawcę oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy i umowa na piśmie z cudzoziemcem.
Pracodawca chcący zatrudnić cudzoziemca z jednego z ww. państw: X wypełnia oświadczenie o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi i osobiście rejestruje je w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na miejsce pobytu stałego lub siedzibę podmiotu powierzającego wykonywanie pracy X przekazuje cudzoziemcowi oryginał oświadczenia, który jest podstawą do uzyskania przez niego w konsulacie wizy pobytowej w celu wykonywania pracy, lub - jeżeli legalnie przebywa na terytorium RP -odpowiedniego zezwolenia pobytowego i wydanej na jego podstawie karty pobytu. Cudzoziemiec, który posiada zarejestrowane oświadczenie, tytuł pobytowy uprawniający do podejmowania pracy oraz pisemną umowę z pracodawcą, może podjąć pracę.
Praca do 6 miesięcy Rejestrując oświadczenie, należy pamiętać, że: X okres wykonywania pracy przez cudzoziemca nie może przekroczyć 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, przy czym praca nie musi mieć charakteru ciągłego; ważne jest, by łączny okres pracy wykonywanej np. w kilku krótszych okresach nie przekroczył 6 miesięcy w ciągu 12 X należy określić przewidywaną datę rozpoczęcia i zakończenia pracy przez cudzoziemca (jeżeli nie można określić precyzyjnie daty, należy podać przybliżoną) X w przypadku umowy o pracę wynagrodzenie nie może być niższe niż określona ustawowo (corocznie) płaca minimalna (obecnie 2000,00 zł brutto). Ta forma zatrudnienia cudzoziemców w Polsce została wprowadzona w 2006 r. i jest bardzo popularna zarówno wśród pracodawców, jak i cudzoziemców, ze względu na minimum formalności i niskie koszty (rejestracja jest bezpłatna). Złożenie oświadczenia w konsulacie upoważnia cudzoziemca do otrzymania wizy. Po otrzymaniu wizy, nie ma on obowiązku podjęcia pracy u wystawiającego oświadczenie. Sytuacja taka powoduje nadużycia i podejmowanie pracy przez obcokrajowców w zupełnie innych dziedzinach gospodarki niż wystawione oświadczenie.
Konieczność dostosowania Dodatkowo zaistniała konieczność dostosowania polskiego prawa do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu zatrudnienia pracownika sezonowego. Dyrektywa dotyczy przede wszystkim zatrudnienia w rolnictwie, ogrodnictwie, turystyce i zobowiązuje do wprowadzenia nowych zezwoleń na pracę sezonową wykonywaną przez cudzoziemców. W efekcie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw, który został przyjęty w połowie marca br. przez Radę Ministrów. Projekt ustawy zakłada nowe regulacje prawne, które ustalają m.in. okres zatrudnienia pracowników tymczasowych, a także zasady zatrudniania obcokrajowców.
Nowe przepisy od 2018 r. Biorąc pod uwagę to, że nie zawsze polski pracownik będzie podejmował pewne grupy prac sezonowych oraz mając na uwadze starzenie się mieszkańców wsi, właściciele gospodarstw ogrodniczych i rolniczych będą zmuszeni do zatrudnienia do prac sezonowych cudzoziemców, zwłaszcza zza wschodniej granicy. Dlatego też procedury ich zatrudnienia powinny być proste i mało czasochłonne. Uwzględniając uwagi i postulaty przedstawicieli związków i organizacji rolniczych, dokonano zmian w projekcie ustawy, takich jak: X wydłużono okres wykonywania pracy sezonowej do 9 miesięcy X w przypadku powierzenia wykonywania innej pracy niż praca sezonowa na krótki okres (do 30 dni), nie ma konieczności zgłaszania tego do starosty (wcześniej w projekcie ustawy taki fakt każdorazowo należało zgłosić do starosty, najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień wykonywania pracy) X wprowadzono wielosezonowe zezwolenie na maksymalny okres 3 lat; dzięki czemu osoby znane, pracujące i przyjeżdżające do tego samego rolnika nie musiałyby przechodzić całej procedury przy każdym podejmowaniu pracy sezonowej. Dodatkowo wprowadzono tzw. okres przejściowy - nowe przepisy ustawy wejdą w życie 1 stycznia 2018 r., ale jednocześnie będzie utrzymany system powierzenia pracy cudzoziemcowi (obywatelowi 6 państw, takich jak: Armenia, Białoruś, Gruzja, Mołdawia, Rosja, Ukraina) na podstawie oświadczeń i będzie on obowiązywał do końca 2018 r.
Oprac. Jolanta Decka-Baran
„Lubelskie Wiadomości Rolnicze”
LODR Końskowola
Fot. G. Jakimiak
