Zgodnie z zapisami aktów prawa krajowego, osoby upoważnione do wykonywania czynności kontrolnych po uprzednim wylegitymowaniu się (w niektórych przypadkach nie jest to konieczne) mają prawo do: wstępu na teren gospodarstwa rolnego, w tym do pomieszczeń i miejsc związanych z utrzymaniem lub przebywaniem zwierząt, wstępu na grunty oraz do obiektów związanych z działalnością rolniczą, pobierania próbek do badań, żądania pisemnych lub ustnych informacji i wyjaśnień związanych z przedmiotem kontroli, wglądu do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, sporządzania z nich odpisów, wyciągów lub kopii oraz zabezpieczania tych dokumentów, żądania okazywania i udostępniania danych informatycznych, sporządzania dokumentacji fotograficznej z przeprowadzonej kontroli.
Z przeprowadzonych czynności kontrolnych sporządzany jest pisemny raport w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, z których jeden otrzymuje podmiot kontrolowany, a drugi zachowuje kontrolujący. W przypadku, gdy raport nie został przekazany podmiotowi kontrolowanemu bezpośrednio przy kontroli, jest on przekazywany za pośrednictwem poczty, co do zasady w ciągu 14 dni od daty zakończenia kontroli. Termin ten może zostać wydłużony do 3 miesięcy od daty zakończenia kontroli. Wykrycie nieprawidłowości w czasie kontroli może skutkować zmniejszeniem lub nieprzyznaniem płatności w danym roku, wieloletnimi sankcjami lub wykluczeniem z ubiegania się o pomoc, mandatami, grzywnami, nakazem zaprzestania działań a w skrajnych przypadkach zakazem działalności.
Kontrolowany ma prawo do wniesienia uwag do protokołu, ma również prawo odmowy podpisania protokołu z kontroli, a - po zakończeniu działań kontrolnych i otrzymaniu decyzji pokontrolnej - może się od takowej decyzji odwołać do wyższej instancji, chyba że przepisy stanowią inaczej.
Nie dziwią rolników kontrole przeprowadzane przez pracowników ARiMR, która może ich kontrolować w wielu przypadkach. Bywają takie sytuacje, że urzędnicy ARiMR nie muszą się nawet zapowiadać, a sama kontrola może się odbyć bez wiedzy i udziału rolnika (beneficjenta). Zakres i sposób przeprowadzanej kontroli zależy od rodzaju pomocy w związku z którą jest ona przeprowadzana. Inne uprawnienia mają kontrolerzy, którzy wykonują czynności w związku z dopłatami bezpośrednimi, inne zaś gdy chodzi o pomoc przyznawaną w ramach PROW.
Niestety to nie koniec listy kontrolerów, którzy mogą wejść do gospodarstwa i je kontrolować. Zatem kto jeszcze może skontrolować gospodarstwo rolne:
KRUS – urzędnicy mają prawo sprawdzić prawo kontrolowanego do podlegania ubezpieczeniu w KRUS oraz zweryfikować, czy ubezpieczeni w KRUS faktycznie prowadzą gospodarstwo rolne.
ZUS – tak samo, jak przedsiębiorcy, rolnicy również mogą zatrudniać inne osoby do pracy i wówczas mogą się spodziewać kontroli urzędników ZUS, którzy sprawdzą rzetelności oraz prawidłowość wywiązywania się z zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych. Inspektorzy kontroli ZUS, prowadząc kontrolę, mają prawo badać, czy płatnik składek w odpowiednich terminach zgłosił do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego wszystkie osoby, które powinien; obliczył od prawidłowych podstaw wymiaru oraz w prawidłowych wysokościach wszystkie należne składki oraz je zadeklarował; prawidłowo obliczył wysokość świadczeń z ubezpieczeń społecznych i udokumentował do nich prawo; wypłacił te świadczenia i prawidłowo je rozliczył w poczet składek; terminowo i bez błędów opracował wnioski o emerytury i renty; rzetelnie wystawił zaświadczenia i zgłosił dane do celów ubezpieczeniowych.
Urząd Skarbowy – gdzie inspektor sprawdzi, czy rolnik wywiązuje się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego, np. w przedmiocie zwrotu VAT prawidłowego naliczania i opłacania podatku dochodowego oraz prawidłowego prowadzenia dokumentacji i ewidencji księgowej.
Urząd Celno-Skarbowy – kontrole celno-skarbowe skupiają się na zwalczaniu przestępczości ekonomicznej, likwidacji szarej strefy i minimalizacji wykroczeń i popełnianych nieprawidłowości. Podstawowym zadaniem prowadzonych kontroli jest wykrywanie i zwalczanie nieprawidłowości o szerokiej skali – oszustw podatkowych i celnych, wyłudzeń i innych przestępstw, powodujących znaczny uszczerbek w budżecie państwa, np. wyłudzenia VAT. Kontrolę celno-skarbową charakteryzuje brak właściwości terytorialnej. Oznacza to, że dany urząd może się jej podjąć na terenie całego kraju. W ramach kontroli celno-skarbowej uprawnienia funkcjonariuszy są dużo szersze niż to wynika z ogólnych zasad ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej są dodatkowo uprawnieni do wykonywania tzw. czynności operacyjno-rozpoznawczych.
Państwowa Inspekcja Sanitarna – zajmuje się kontrolą działalności związanej z życiem i zdrowiem klientów, w tym sprawuje nadzór nad warunkami higieny środowiska, higieny pracy, w zakładach pracy, higieny radiacyjnej, bezpieczeństwem żywności, żywienia i przedmiotów użytku higieniczno-sanitarnego. W gospodarstwie rolnym pojawić się może w przypadku wystąpienia choroby zakaźnej zwalczanej z urzędu u zwierząt (np. gruźlica), mogącej być przyczyną zachorowań wśród ludzi. Sanepidu może spodziewać się również rolnik prowadzący w swoim gospodarstwie małe przetwórstwo.
Inspekcja Weterynaryjna – zakres kontroli weterynaryjnej w gospodarstwie może być bardzo szeroki, określa go wiele przepisów (ustaw i rozporządzeń): Ustawa z dn. 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej oraz np. Ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich, Ustawa o paszach oraz wiele innych przepisów.
Straż Graniczna – sprawdza m .in., czy są przestrzegane przepisy dotyczące legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców. W tym zakresie współpracuje z PIP i z innymi organami administracji publicznej, a w szczególności z: policją, Służbą Celną, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, urzędami kontroli skarbowej, PUP.
Inspekcja Ochrony Środowiska – kontrole dotyczą przestrzegania przepisów o ochronie środowiska przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, przestrzegania przepisów w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej, postępowania z substancjami chemicznymi, przestrzegania przepisów o recyklingu pojazdów, przestrzegania przepisów o bateriach i akumulatorach oraz przestrzegania przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Kontrola może dotyczyć również stosowania nawozów naturalnych i mineralnych w gospodarstwie (posiadanie planów nawozowych czy maksymalnych dawek azotu, kart zabiegów agrotechnicznych wykonywanych w gospodarstwie).
Państwowa Straż Pożarna – przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze w celu rozpoznawania zagrożeń oraz w celu realizacji nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych.
W przypadku odmowy rolnika poddania się kontroli, kontrolujący mogą skorzystać z pomocy policji, która umożliwi wejście na teren gospodarstwa oraz wykonanie czynności kontrolnych.
Należy też pamiętać, że kontroli gospodarstw mogą dokonywać przedstawiciele instytucji, z którymi rolnik podpisał umowy o współpracy, np. jednostki certyfikujące, czy instytucje przekazujące dotacje.
Iwona Sylwia Perońska
„Poradnik Gospodarski”, WODR Poznań
(za AGRO 9/2019)
