Kalkulacje rolnicze są cennym narzędziem rachunku ekonomicznego, które jest opracowywane i wykorzystywane przed doradców rolniczych. Ich celem jest przewidywanie efektywności produkcji rolniczej w danym gospodarstwie rolnym.
Przeprowadzanie kalkulacji pozwala na ocenienie kosztów produkcji, co może ułatwić podejmowanie bieżących decyzji, a także umożliwia odpowiednie planowanie. Dzięki temu narzędziu rolnik zdaje sobie sprawę z poniesionych kosztów i opłacalności prowadzonych działań i tą wiedzę może spożytkować w przyszłości. Dane pozyskane z kalkulacji pozwalają także doradcom rolniczym na bardziej szczegółowe spojrzenie na daną produkcję i jej efektywność w poszczególnych gospodarstwach. Kalkulacje można przeprowadzić zarówno jeśli chodzi o produkcję rośliną, jak i zwierzęcą.
Całkowita wartość produkcji
Przy przygotowywaniu kalkulacji przyjmuje się opłacalność i koszty produkcji wynikające z uprawy 1 ha danego produktu rolnego, w przypadku, gdy mamy do czynienia z produkcją roślinną, np. zboża, lub od 1 zwierzęcia, gdy mowa o produkcji zwierzęcej. Wskazuje się całkowitą wartość produkcji plonu głównego, czyli np. ziarna w przypadku zbóż. Jednostką, w jakiej podaje się ilość plonu z hektara, jest decytona [dt]. Określa się cenę, a co za tym idzie wartość całego zbioru ziarna. Masę zwierząt podaje się w kg.
Koszty bezpośrednie
Tworząc kalkulację, należy wskazać bezpośrednie koszty produkcji przypadające na 1 ha uprawy. Będą nimi takie koszty, od wielkości których zależy cała skala produkcji; więc mają one bezpośredni wpływ na jej rozmiar. Uwzględnia się w tym przypadku materiał siewny konieczny do rozmnażania roślin, zarówno zakupiony, jak i własny. Podaje się jego wykorzystaną ilość w [dt], koszt i całkowitą wartość. Nie można zapomnieć o nawozach, które są używane przed każdego rolnika do nawożenia swoich roślin. Wskazuje się ich rodzaje, ilość użytego nawozu [dt], cenę każdego z nich oraz ostateczną wartość. Podobnie sprawa ma się ze środkami ochrony roślin zastosowanymi w procesie produkcji. Należy określić ich nazwy, zużytą ilość wyrażoną w litrach, cenę oraz zsumowaną wartość. W przypadku produkcji zwierzęcej analogicznie podaje się rodzaje i ilości zakupionych pasz (również w dt), a także ich wartość. Kosztami bezpośrednimi będą także zakupy takich przedmiotów, jak worki, doniczki w przypadku produkcji roślinnej, a jeśli chodzi o produkcję zwierzęcą, to np. inseminacja, usługi weterynaryjne czy środki czystości.
Nadwyżka bezpośrednia
Stanowi ją całkowita wartość produkcji pozyskanej z 1 ha uprawy (lub od jednego zwierzęcia), pomniejszona o koszty bezpośrednie, jakie zostały poniesione w związku z wytworzeniem produkcji. Wylicza się ją przy przeprowadzaniu kalkulacji. Wskazanie kosztów bezpośrednich oraz nadwyżki jest istotne, ponieważ stanowi to niejako ocenę procesu produkcji. Wyniki kalkulacji rolnik może wykorzystać do podejmowania decyzji, jeśli chodzi o prowadzenie gospodarstwa i odpowiedzieć sobie na pytania: co, ile i jak produkować.
Koszty pośrednie
O ile koszty bezpośrednie, jak sama ich nazwa wskazuje, mają bezpośredni i ścisły związek z określoną produkcją, o tyle kosztów pośrednich nie można przypisać do konkretnej działalności rolniczej. W produkcji roślinnej będą to wszelkie usługi, które mogą być wykorzystane do prowadzenia produkcji, takie jak: usługi maszyn rolniczych przy zbiorze ziarna czy słomy, czyli np. korzystanie z pomocy kombajnów. Usługami będzie także suszenie ziarna czy siew.
Rolnik może wykorzystywać w produkcji swoje własne maszyny, których eksploatacja, ubezpieczenie czy garażowanie również generuje koszty. Gospodarz musi posiadać budynki, w których obecny musi być magazyn na zebrane plony, a wiele gospodarstw posiada również zaplecze biurowe oraz sanitarne. Rolnik musi je utrzymywać, ubezpieczać, dokonywać remontów w razie potrzeby, są to więc koszty pośrednie.
Nie można pominąć kwestii podatkowej i ubezpieczeniowej, gdyż rolnik jest obowiązany odprowadzać podatek rolny, OC, KRUS czy ubezpieczyć uprawy. Przy prowadzeniu produkcji mogą być wykorzystywane też inne środki, np. samochód osobowy czy telefon, a często rolnicy - z uwagi na bardzo dużo pracy - najmują siłę roboczą do pomocy przy zbiorach.
Jeśli chodzi o produkcję zwierzęcą, to kosztami pośrednimi będą: praca własnych maszyn wykorzystywanych np. do przygotowywania pasz lub usuwania obornika, koszty utrzymania budynków gospodarskich, które są potrzebne do utrzymania zwierząt, koszty produkcji pasz własnych oraz ogólnogospodarcze koszty dla produkcji zwierzęcej.
Na końcu każdej kalkulacji zamieszcza się informację o tym, ile wyniosły koszty ogółem, czyli sumuje się koszty bezpośrednie i pośrednie.
Kalkulacje rolnicze nie powinny służyć jaka podstawa do oceny konkretnego gospodarstwa czy podejmowania decyzji, aczkolwiek obrazują w pewien sposób koszty, a co za tym idzie opłacalność prowadzonej produkcji i mogą wskazywać kierunki przyszłego postępowania rolnika.
Michał Kuźma
„Lubelskie Aktualności Rolnicze”, LODR Końskowola
(za AGRO 11/2019)
