Na wdrażanie innowacji wpływ ma stosunek do nich, powiązany z oczekiwaniami, doświadczeniem i wiedzą rolnika oraz sytuacja ekonomiczno-finansowa gospodarstwa.
Innowacja to każda znacząca zmiana w zakresie produktów (wytwarzanie nowych produktów i usługi oraz znaczące udoskonalenie produktów już wytwarzanych) i w zakresie procesów produkcji (techniki wytwarzania produktu, metody pozyskiwania produkcji lub po prostu metody produkcji). Wprowadzenie innowacji zmienia te relacje, a to powoduje, że powstaje nowa metoda, która po wypróbowaniu może stać się elementem codziennego działania podmiotu gospodarującego.
Większość podmiotów gospodarczych w rolnictwie (gospodarstwa rolne) to obiekty bardzo małe, będące w posiadaniu osób fizycznych i z dominującym udziałem pracy własnej właściciela oraz członków jego rodziny. Są tak małe, że nie mogą być jedynym źródłem dochodów osób w nich pracujących, w związku z czym część dochodów musi pochodzić spoza gospodarstwa. Posiadacze takich gospodarstw nie dysponują wolnym kapitałem pochodzącym z dochodów z produkcji rolniczej, mogą więc odtwarzać co najwyżej zużywające się trwałe środki produkcji; brakuje im natomiast środków na wprowadzanie droższych zazwyczaj rozwiązań nowatorskich.
W lepszej sytuacji są gospodarstwa większe, zatrudniające pracowników, zaciągające kredyty i dzierżawiące ziemię. Ich dochody są na tyle duże, że pozwalają osiągać zyski. Są więc w stanie inwestować, nabywać środki produkcji, wprowadzać sposoby postępowania będące nośnikami innowacji.
Na innowacje wykorzystywane we współczesnym rolnictwie składają się zakresy:
- rozpoczęcie wytwarzania produktów spożywczych o specyficznych cechach, pochodzących np. z produkcji ekologicznej lub integrowanej
- rozpoczęcie wytwarzania nowych produktów o specyficznych i zarazem pożądanych cechach użytkowych (np. produktów roślinnych pozyskiwanych z nasion zmodyfikowanych z użyciem inżynierii genetycznej, czyli tzw. roślin GMO), będących surowcami dla przemysłów: paszowego, farmaceutycznego, kosmetycznego, zajmującego się wytwarzaniem ekopaliw itd.
- wprowadzenie technik (sposobów) realizacji produkcji, które pozwalają racjonalniej wykorzystywać ograniczone zasoby: pracy, użytków rolnych, wody do nawodnień itd.
- wymiana odmian uprawianych roślin i ras utrzymywanych zwierząt na takie, których cechy użytkowe przynoszą większe korzyści
- zastosowanie sposobów prowadzenia produkcji ograniczających jednostkowe zużycie agrochemikaliów (nawozy mineralne, chemiczne środki ochrony roślin, lekarstwa dla zwierząt itd.) i paliw, co obniża koszty produkcji i zarazem negatywny wpływ produkcji na środowisko
- zastosowanie rozwiązań zmniejszających straty produktów gotowych podczas ich konserwacji, magazynowania i wstępnego przetwarzania
- wprowadzenie rozwiązań ograniczających skażenie środowiska spowodowane przechowywaniem nawozów organicznych
- budowa lub modernizacja pomieszczeń dla zwierząt, by spełniały warunki tzw. dobrostanu zwierząt
- wprowadzanie rozwiązań konserwujących bioróżnorodność i krajobraz
- reorganizacja produkcji w gospodarstwie rolnym w związku z ograniczeniem zasobów pracy własnej czy też kupnem zestawu maszyn o dużej wydajności
- zbiorowe zakupy środków produkcji, zbiorowe wykorzystywanie drogich maszyn oraz urządzeń, a także grupowa sprzedaż produktów gotowych, co jest istotne, zwłaszcza w warunkach rozdrobnionego rolnictwa.
Innowacje mogą być wdrażane stopniowo w poszczególnych gospodarstwach, w miarę potrzeb lub pojawiania się na rynku nowatorskich środków produkcji i usług bądź informacji. Mogą być wprowadzane w większej liczbie w krótkim czasie w sytuacji, gdy np. nowy posiadacz gospodarstwa przeprowadza jego modernizację.
Istnieją dwa rodzaje czynników wywierających wpływ na wdrażanie innowacji. Pierwsze to czynniki o charakterze psychicznym i społecznym. Stosunek do innowacji zależy bowiem od wyznawanych przez producentów rolnych wartości, ich oczekiwań co do poziomu życia, skłonności do podejmowania działań ryzykownych, stanu wiedzy wynikającej z wykształcenia i doświadczenia zawodowego, umiejętności szybkiego poszukiwania niezbędnej wiedzy, posiadania następcy itd. Drugi rodzaj czynników wywierających wpływ na wdrażanie innowacji ma charakter ekonomiczno-finansowy. Są one powiązane z bieżącą sytuacją gospodarstw, perspektywą ich funkcjonowania w przyszłości oraz z koniunkturą na produkty rolnicze. Należy tu włączyć także subwencje udzielane przez państwo oraz w ramach wspólnej polityki rolnej. Zależności pomiędzy tymi czynnikami mają charakter złożony i w dodatku nieliniowy, ponieważ wzrostowi poziomu dochodów nie zawsze towarzyszy wzrost skłonności do wprowadzania w gospodarstwach rozwiązań innowacyjnych.
Waldemar Malanowski
„Zachodniopomorski Magazyn Rolniczy”
ZODR Barzkowice
Fot. Tomasz Burakowski
