Często wątpliwości rolników budzi kwestia dziedziczenia gruntów rolnych wobec ograniczeń w obrocie nieruchomościami rolnymi wprowadzonych z dn. 30 kwietnia 2016 r. do ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z dn. 11 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 64, poz. 592). Obawy budzi to, czy obecnie ziemię rolną można swobodnie rozdysponować w testamencie lub odziedziczyć w spadku z ustawy. Kilka kwestii w tym zagadnieniu wymaga wyjaśnienia.
Przede wszystkim wiele osób tkwi w błędnym przekonaniu, że gospodarstwa rolne, w skład których wchodzi najczęściej grunt rolny, podlegają wyłączeniu z masy spadkowej i odrębnemu trybowi dziedziczenia. Wskutek takiej regulacji gospodarstwo rolne mogły odziedziczyć inne osoby niż spadkobiercy pozostałego majątku spadkowego. Przepisy te, stanowiące odrębny rozdział w kodeksie cywilnym, mają jednak zastosowanie tylko do spadków po osobach zmarłych przed dniem 14.02.2001 r. W postępowaniach dotyczących osób zmarłych po tej dacie, gospodarstwo rolne dziedziczone jest wraz z innymi składnikami spadku na ogólnych zasadach.
Powyższe kwestie dotyczą wyłącznie dziedziczenia na podstawie ustawy, tj. gdy zmarły nie pozostawił testamentu. Rozporządzenie testamentowe gospodarstwem rolnym czy też nieruchomością rolną nie było i nie jest także obecnie ograniczone przepisami prawa. Rolnik może zatem przekazać w spadku grunt rolny dowolnej osobie w drodze testamentu. Może to być także osoba spoza rodziny.
Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi wprowadzone do przepisów z dn. 30 kwietnia 2016 r. dotyczą także dziedziczenia. Przepis, stanowiący generalną zasadę, że nabyć nieruchomość rolną może tylko rolnik indywidualny, nie ma zastosowania do nabycia w wyniku dziedziczenia oraz zapisu windykacyjnego. Mimo, że nabycie nieruchomości rolnej w drodze dziedziczenia i zapisu przez osobę nie będącą rolnikiem jest możliwe, Agencja Nieruchomości Rolnych może wykonać względem takiej nieruchomości prawo wykupu zgodnie z art. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. ANR nie przysługuje prawo wykupu jedynie wtedy, gdy osobą dziedziczącą jest rolnik indywidualny lub osoba bliska spadkodawcy (art. 4 ust. 4 ustawy). Obowiązek zawiadomienia ANR o facie dziedziczenia ciąży na osobie dziedziczącej lub przyjmującej zapis windykacyjny. Choć nie jest to w przepisach określone, przyjmuje się, że termin do wykonania zawiadomienia o nabyciu nieruchomości rolnej otwiera się wraz z prawomocnym stwierdzeniem nabycia spadku przez sąd lub sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Zawiadomienia należy dokonać niezwłocznie, przepisy nie wskazują konkretnego terminu. W praktyce może zrobić to sąd lub notariusz, poprzez przesłanie odpisu dokumentu prowadzącego do nabycia nieruchomości. Agencja ma miesiąc na oświadczenie woli wykupu za zapłatą równowartości pieniężnej odpowiadającej wartości rynkowej nieruchomości. ANR wysyła wówczas przesyłką poleconą oświadczenie w formie aktu notarialnego, a następnie publikuje je na swojej stronie internetowej BIP. Z datą publikacji oświadczenia w internecie uznaje się, że nabywca z dziedziczenia lub zapisu dowiedział się o przejęciu gruntu przez Agencję. Własność nieruchomości przechodzi bowiem na ANR. W konsekwencji, w obowiązującym stanie prawnym, to od woli ANR zależy, czy dokonane przez spadkodawcę rozrządzenie ziemią na rzecz osoby niebędącej osobą jej bliską ani rolnikiem indywidualnym, dojdzie do skutku.
Aleksandra Kowalewska, radca prawny
„Lubuskie Aktualności Rolnicze”
LODR Kalsk
