Czym jest dziedzictwo kulturowe? Otóż najprościej rzec można, że to zbiór dóbr materialnych i niematerialnych wypracowanych przez naszych przodków. Przytoczę tu definicję prof. Jana Pruszyńskiego: „(...) zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej” (Dziedzictwo kultury Polski, 2001).
Dziedzictwo kultury materialnej dzieli się na:
- nieruchome, np. budynki, duże instalacje przemysłowe lub inne zabytkowe miejsca
- ruchome, np. dokumenty, książki, dzieła sztuki, ubrania i inne artefakty, które są uważane za wartościowe dla przyszłych pokoleń (obiekty istotne dla archeologii, architektury, nauki i technologii o określonej kulturze)
Natomiast dziedzictwo kultury niematerialnej obejmuje duchowe aspekty danej kultury, czyli:
- tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego
- sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne
- zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne
- wiedzę i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata
- umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym
Inaczej mówiąc, dziedzictwo kulturowe opowiada historię konkretnych miejsc i ludzi, którzy w nich żyli. Ten „spadek” po przodkach decyduje o naszej tożsamości, tak istotnej w dobie globalizacji. Świadomość bogactwa i różnorodności lokalnego dziedzictwa jest podstawą umacniania poczucia tożsamości mieszkańców wsi i małych miejscowości, jest powodem do dumy z miejsca, w którym się żyje. Pamiętajmy jednak, że te wartości wymagają troski człowieka i ochrony, ponieważ są częścią dobra narodowego – to wypadkowa walorów poszczególnych regionów i społeczności lokalnych.
Atrakcyjność miejscowości eksponującej swoje dobra kulturowe powoduje, że jest ona częściej wybierana jako miejsce zamieszkania, a także jako miejsce prowadzenia działalności gospodarczej. Najbardziej popularnym narzędziem stymulującym rozwój lokalny, wykorzystującym jednocześnie dziedzictwo kulturowe, jest turystyka. Obiekty dziedzictwa kulturowego podnoszą atrakcyjność turystyczną regionu i stają się bardziej konkurencyjne w stosunku do innych miejscowości w pozyskiwaniu turystów. Takie elementy jak: otaczająca przyroda, piękny krajobraz (dziedzictwem jest także krajobraz przekształcony przez człowieka), lokalne tradycje kulinarne, folklor, interesujące miejsca, wydarzenia i obiekty upamiętniające przeszłość, czy wreszcie zwyczajne wiejskie życie oferują wyjątkowe przeżycia, za które klienci gotowi są zapłacić. Pamiętać należy jednak, że szansę na trwałe wykorzystywanie lokalnych zasobów kulturowych stwarza tylko turystyka zrównoważona oraz harmonijnie łącząca środowisko przyrodnicze i kulturowe, a to znaczy, że osoby prowadzące gospodarstwa agroturystyczne powinny również posiadać wiedzę przyrodniczą i ją systematycznie pogłębiać.
Różnorodność polskiej przyrody wyróżnia się na tle Europy, uważana jest za jedną z największych atrakcji turystycznych, a wiedza kwaterodawców na ten temat jest często niewystarczająca. Turyści wypoczywający na wsi chętnie uczestniczą w ptasich koncertach, chcą zachwycać się „przyrodniczymi festiwalami” i brać udział w bezkrwawych łowach, najczęściej z lornetką w ręku. Dobrze przygotowany właściciel gospodarstwa agroturystycznego staje się przewodnikiem po fascynującym świecie flory i fauny. Szacunek wśród gości budzą właściciele obiektów, którzy przyswoili wiedzę np. z zakresu roślin leczniczych czy dziko rosnących. Z jednej strony powinni mieć wpływ na właściwe kształtowanie tego niezwykłego świata, a z drugiej powinni upowszechniać świadomość ekologiczną wśród turystów, stając się tym samym strażnikami ochrony przyrody.
Jak już wyżej wspomniano, zasoby dziedzictwa kulturowego wykorzystywane są głównie w turystyce. Spośród dziesięciu najbardziej poszukiwanych atrakcji turystycznych, teoretycy zarządzania turystyką wymieniają przynajmniej siedem, które w mniejszym lub większym stopniu wykorzystują bogactwo kulturowe. Należą do nich m.in. miejsca archeologiczne czy zespoły pałacowo-parkowe.
Woj. pomorskie kusi turystów swoją autentycznością, zarówno duchowego, jak i materialnego dziedzictwa. Turysta może zanurzyć się w regionie i kosztować go całym sobą, ponieważ potencjał ten jest bardzo zasobny w każdym zakątku województwa. Przyjazny klimat tworzy ponadto społeczność, która jest gwarantem ciągłości społeczno-kulturowej, zamieszkała tu od wieków ludność kaszubska, kociewska i borowiacka. Cytuję za prof. Brunonem Synakiem: „… wszystkie te grupy narodowe, etniczne i regionalne, które spotkały się tu w wyniku powojennych procesów migracyjnych, stanowią wraz z całym dziedzictwem historycznym woj. pomorskiego o jego bogactwie kulturowym, o jego specyficznej, wielokulturowej tożsamości. Zakorzeniona tu ludność pomorska w wyniku współpracy z przybyszami, osiedlonymi tu z własnej woli bądź z przymusu, zbudowała rzeczywistość dynamiczną, będącą swoistą syntezą pozytywizmu i pracy organicznej miejscowych oraz romantyzmu spontanicznych repatriantów i przybyszów. Z jednej strony poczucie trwania na swoim Kaszubów czy Kociewiaków, z drugiej zaś potrzeba odnalezienia dla siebie miejsca przez imigrantów stworzyły sprzyjający – choć nie zawsze łatwy – klimat do konsekwentnego wznoszenia nowej wielokulturowości…” (Bogactwo kulturowe i przyrodnicze wsi pomorskiej, 2007).
W potencjał ten wpisuje się także turystyka kulinarna, która w ostatnim czasie znajduje coraz więcej zwolenników. Mieszkańcy wsi wszystkich pomorskich regionów docenili znaczenie lokalnych smaków, opartych na tradycyjnych produktach. Właściciele gospodarstw agroturystycznych zadbali o to, by taki wyjątkowy produkt znalazł się na liście produktów tradycyjnych.
Nie zapominajmy, że w rozważaniach na temat dziedzictwa kulturowego i jego wpływu na rozwój turystyki wiejskiej wpisuje się również kultura ludowa, czyli: tradycje, muzyka, tańce, pieśni, stroje, gwara czy rzemiosło. O zachowanie tego bogactwa w woj. pomorskim dbają w głównej mierze koła gospodyń wiejskich, które na przestrzeni ostatnich 15 lat przeżywają swoisty renesans. W jakim stylu panie z KGW potrafią zaprezentować przed publicznością lokalną kuchnię czy dawne zwyczaje, można zobaczyć na corocznym Turnieju KGW Województwa Pomorskiego w pierwszą sobotę po świętach wielkanocnych.
Kończąc przemyślenia, dodam, że naszym wspólnym obowiązkiem jest ochrona dóbr wypracowanych i pozostawionych przez naszych przodków, by mogły korzystać i cieszyć się nimi kolejne pokolenia. Pamiętajmy, że każde „dobro”, którego wartość potrafimy określić i odpowiednio wypromować staje się produktem turystycznym. W rezultacie następuje rozwój lokalny, powstają nowe inwestycje oferujące miejsca pracy dla lokalnej społeczności.
Barbara Ditrich
„Pomorskie Wieści Rolnicze”
PODR Lubań
(za AGRO 11/2018)
